Nederlandse Modelbouw en Luchtvaartsite

Dutch Modelling and Aviation

In Memoriam

Klaas Willem Jonker
(Wilko)
† 30 april 2018

Op maandag 30 april 2018 is Wilko Jonker na een lang ziekbed overleden op de leeftijd van 58 jaar. Hij laat een vrouw en twee kinderen achter. De Nederlandse militaire lichtvaart en plastic modelbouw waren zijn hobby en op deze website heeft hij alle kennis die hij in de vele jaren daarover heeft verzameld gedeeld. Zijn hobby heeft hem tot in de laatste week van zijn leven af kunnen leiden van de voortwoekerende ziekte in zijn lijf. De contacten met andere hobbyisten waren een belangrijkste steun voor hem.

Deze website zal door verschillende mensen zo lang mogelijk in stand worden gehouden, zodat andere liefhebbers kunnen blijven profiteren van uitgebreide inhoud.

MBB Bolkow Bo-105CB

Historie

De ontwikkeling van de Bo-105 startte al in 1961 met de Bo.103 die voor het eerst vloog in september 1961.

Een grotere uitvoering van de Bo-103 werd aanvankelijk aangeduid als Bo-104, maar deze werd al snel opgevolgd door de Bo-105.

Het prototype van de Bo-105 was uitgerust met twee Allison T-63 turbine motoren, een conventioneel rotorsysteem. Dit toestel ondervond echter dusdanige resonantieproblemen dat het werd vernield.
Het tweede prototype vloog voor het eerst in februari 1967 en had een vierbladige vaste rotor met glasvezelversterkte bladen, die later ook werd toegepast op de productiemachines.
Het derde prototype was uitgerust met twee MAN turbinemotoren van 375 pk en maakte op 20 december 1967 de eerste vlucht.

Medio oktober 1970 ontving de Bo-105 zijn type-certificering van de Duitse luchtvaartautoriteiten.
In april 1972 werd ook de FAA (Federal Aviation Administration) certificering verkregen, waarmee het type ook kon worden geëxporteerd naar de VS.

De Bo-105C werd in 1972 ontwikkeld en door de Duitse Defensie gekozen als lichte observatiehelikopter. Er werden in 1977 100 stuks van aangeschaft, terwijl 112 stuks van een speciale antitankversie als Bo-105PAH-1, uitgerust met Euromissile HOT raketten, voor het Duitse leger werd aangeschaft.

De Bo-105CB met twee krachtiger Alison 250-C20B turbinemotoren, werd in 1976 ontwikkeld.
Dit type werd naar aanleiding van Amerikaanse vraag, verlengd met circa 25 cm en uitgebracht als Bo-105CBS. [in de VS bekend als Bo105 Twin jet ]
Een versie van de Bo-105CBS, de Bo-105LS, uitgerust met krachtiger Allison 250-C28C motoren had een hoger startgewicht en verscheen in 1984.

De productie eindigde in 2001 nadat er meer dan 1400 stuks waren gebouwd.

Versies.

Bo-105A:
eerste civiele productieversie, met twee Allison 250-C18 turbinemotoren.
Bo-105C:
initiële versie uit 1972 met twee Allison 250-C20 turbinemotoren.
Bo-105CB:
(militaire) observatie en utility versie uit 1976 met twee Allison 250-C20B turbinemotoren.
  • Bo-105CBS: verlengde versie van Bo-105CB voor medische noodgevallen.
  • Bo-105CBS-5: SAR-versie van de Bo-105CBS.
Bo-105D:
offshore versie voor de UK.
Bo-105LS A1:
Ontwikkeld in 1984; verlengde romp en twee Allison 250-C28C turbinemotoren.
  • Bo-105LS A3: uitgebracht in met een hoger maximaal startgewicht van 2600 kg.
  • Bo-105LS A3 "Superlifter": Verscheen in 1995 met een maximumstartgewicht van 2850 kg.
Bo-105P/PAH-1:
leger-aanduiding (PAH=Panzerabwehrhubschrauber). Antitank-uitvoering uitgerust met draadgeleide HOT ATGMs raketten
  • Bo-105P/PAH-1A1: Verbeterde uitvoering met zes HOT afvuurbuizen.
  • Bo-105P/PAH-1 Phase 2: Voorstel voor nachtelijke aanvalsversie voor het Duitse leger.
  • Bo-105P/BSH: voorstel tot escorte-versie voor het Duitse leger uitgerust met Stinger air-to-air missiles.
Bo-105M:
Lichte transport en utility versie voor het Duitse leger, ook wel aangeduid als "VBH" (Verbindungshubschrauber).
Bo-105/Ophelia:
Testversie voor ‘mast-mounted sight’.
Bo-105ATH:
Anti-tank version voor Spaanse Leger.
Bo-105GSH:
Bewapende verkenner voor Spaanse leger.
Bo-105LOH:
Observatieversie voor Spaanse leger.
Bo-105MSS:
Maritieme versie met zoekradar.
NBO-105:
Licentie gebouwd door tussen 1976-2011; oorspronkelijk aangeduid als NBO-105 CB, 123 stuks gebouwd.
NBO-105S:
verlengde versie.
Bo-105 Executaire:
Met 14,5 cm verlengde versie gebouwd door Boeing Vertol en Carson Helicopters bestemd voor de Amerikaanse markt (bleek geen succes).
Bo-105E-4:
12 gereviseerde en opgewaardeerde Bo-105P afgeleverd aan Albanië in 2006. Verbeterde prestaties en avionica.
Bo-105 KLH:
licensie versie van de CBS-5 gebouwd door KLH en bestemd voor het Koreaanse leger.
Bo-106:
Vergrote versie geschikt voor zeven passagiers. Niet in productie genomen.

 

Technische gegevens Bo-105CB
Afmetingen:
Lengte met rotor 11,84 m Rotordiameter: 9,84 m
Hoogte: 3 m    
Gewichten:
Gewicht (Leeg): 1276 kg Max. start gewicht: 2500 kg
Prestaties:
Max. snelheid: 270 km/u Kruissnelheid: 209 km/u
Stijgsnelheid - m/min    
Plafond: 5180 m Vliegbereik: 660 km
Overigen:
Bemanning: Twee man
Motortype: Twee Allison 250-C20B van 313 kW
Opmerkingen:  

 


Medio jaren zeventig werden dertig Bo-105Cs besteld ter vervanging van de Piper Super Cub.

De toestellen werden tussen 1976 en 1979 afgeleverd en ondergebracht bij de Groep Lichte vliegtuigen (GPLV).

Bo-105 heli (registratie B-38), een moment voor het opstijgen.
Bo-105 heli (registratie B-38), een moment voor het opstijgen.
[Ingesloten foto van BeeldBank NIMH. Klik op de foto voor bestel-informatie].
Deze opname is niet lang na de aflevering gemaakt gezien de witte binnenzijde (van de deur)
Twee vliegers en eeen legerluchtwaarnemer (KL) bij een Bo-105 in het veld.
Twee vliegers en een legerluchtwaarnemer (KL) bij een Bo-105 in het veld. Let op de nog witte binnenzijde van het toestel.
[Ingesloten foto van BeeldBank NIMH. Klik op de foto voor bestel-informatie]
Medewerker DVM sleutelt aan een Bö-105CB op  Gilze-Rijen.
Medewerker DVM sleutelt aan een Bö-105C op Gilze-Rijen.
[Ingesloten foto van BeeldBank NIMH. Klik op de foto voor bestel-informatie]
Detail van de Bo-105.
Detail van de Bo-105.
[Ingesloten foto van BeeldBank NIMH. Klik op de foto voor bestel-informatie]

 

Aanvankelijk waren de toestellen over de drie GPLV squadrons verdeeld, die al de Alouette III in hun inventaris hadden. Dit bleek in logistiek opzicht een probleem en al snel werden alle toestellen bij 299 squadron op de Vliegbasis Deelen ondergebracht.

N86 02 02

Bolkow B-105CB B-37 gefotografeerd op static show tijdens Open Dag Luchtmacht, juni 1986 op vliegbasis Eindhoven.

De Bo-105C werd ingezet als waarnemingshelikopter voor het Nederlandse leger. Ook personenvervoer, liaison en gewondentransport behoorde tot de taken.

Modernisering tot Bo-105CB.

Gedurende hun dienstperiode werden ook de B-105C's gemoderniseerd. Zo werden ze tussen 1987 en 1989 ingrijpen aangepast en werd onder meer nachtzicht=apparatuur en ook een Doppler navigatiesysteem ingebouwd, zodat ze nu ook bij nachtelijke operaties konden worden gebruikt.
Verder werd de cockpitverlichting aangepast en werden een tacan navigatieset, UHF/VHF radioapparatuur en een stabilisatiesysteem "Helipilot" ingebouwd. De gemoderniseerde toestellen werden aangeduid als B-105CB.

N95 01 02

Bolkow B-105CB B-48, gefotografeerd op static show tijdens Open Dag Luchtmacht, juli 1995 op vliegbasis Volkel.

N95 01 04

Bolkow B-105CB B-48, gefotografeerd op static show tijdens Open Dag Luchtmacht, juli 1995 op vliegbasis Volkel.

In de loop van 1999 werd begonnen met de uitfasering van de Bo-105CB's, die werden vervangen door de Eurocopter Cougar.
De laatste toestellen werden in eind 2003 buiten dienst gesteld.

Bo-105 helikopter (registratie B-40) in hangaar.
Bo-105 helikopter (registratie B-40) in hangaar.
[Ingesloten foto van BeeldBank NIMH. Klik op de foto voor bestel-informatie]
Bo-105 helikopter (registratie B-80).
Bo-105 helikopter (registratie B-80).
[Ingesloten foto van BeeldBank NIMH. Klik op de foto voor bestel-informatie]

 

Displayvliegen met de Bölkow Bo-105C.

Tijdens open dagen werd door 299 squadron regelmatig met de Bo-105C voor gevlogen. Doorgaans was het met een standaard toestel. Een aantal keren werd het toestel van een speciale beschildering voorzien.

1988: KLu 75

Ter gelegenheid van het 75 jarige jubileum van de Luchtmacht werd dit jaar voor gevlogen met een Bo-105 die een, vrij bescheiden, rood-wit-blauwe staart had gekregen.

D 1988067 V2

Bolkow B-105CB B-XX gefotografeerd tijdens Open Dag KLu 75 jaar, juni 1988 op vliegbasis Deelen.

 

1990: B-43 en B-44

In 1990 werd met twee fraai beschilderde toestellen voor gevlogen; B-43 en B-44.

Leden van demoteam poserende bij hun Bo-105 helikopter (registratie B-44).
Leden van demoteam poserend bij hun Bo-105 helikopter (registratie B-44).
[Ingesloten foto van BeeldBank NIMH. Klik op de foto voor bestel-informatie]
Bo-105 helikopter (registratie B-44), in demo-beschildering, vliegend boven de vuurtoren van Marken.
Bo-105 helikopter (registratie B-44), in demo-beschildering, vliegend boven de vuurtoren van Marken.
[Ingesloten foto van BeeldBank NIMH. Klik op de foto voor bestel-informatie]

 

2000: 299 squadron 25 jaar Bo-105

Dit jaar verscheen op de Open Dag KLu te Volkel een fraai beschilderde Bo-105CB: B-77 had een aluminiumkleurig romp gekregen met een rood-wit-blauwe staart. Dit ter gelegenheid van het 25-jarig dienstverband van de Bo-105 bij 299 squadron.
Het toestel is in deze beschildering buiten dienst gesteld en later met aangepaste teksten tijdens open dagen getoond. ['t Toestel is in gebruik als Leerobject bij het "Leerdock" op vliegbasis Gilze-Rijen.]

N00 01 10

Bolkow B-105CB B-77 gefotografeerd op static show tijdens Open Dag Luchtmacht, september 2000 op vliegbasis Volkel.

 

Detacheringen: Bo-105CB-4

De heli's konden nu voortaan ook bij tactische operaties in het donker worden ingezet. Er volgden ook aanpassingen aan de cockpitverlichting en werd een tacan navigatieset, UHF/VHF radioapparatuur en een stabilisatiesysteem "Helipilot" ingebouwd.(dit laatste systeem zorgde voor het in de juiste vliegstand houden van de machine tijdens verstoringen van buitenaf).

1994 Dutchbat

Begin 1994 werden vier toestellen gedetacheerd op de Balkan als ondersteuning van Dutchbat I: de Nederlandse VN-militairen in Lucavac en in de 'safe havens' Srebrenica en Žepa.
De toestellen werden voor hun uitzending onder meer voorzien van een Global Positioning System (GPS) en kogelwerende kevlarpantser.

N94 02 13

Bolkow B-105CB B-78 gefotografeerd op static show tijdens Open Dag Luchtmacht, juli 1994 op vliegbasis Leeuwarden.

 

UNPROFOR-eenheden met een Bo-105 CB helikopter in Bosnië-Herzegowina.
UNPROFOR-eenheden met een Bo-105CB helikopter in Bosnië-Herzegowina.
[Ingesloten foto van BeeldBank NIMH. Klik op de foto voor bestel-informatie]
Bölkow Bo-105 CB staat geparkeerd op de schaatsbaan in Sarajevo. Passagier voor de heli is Elt J. Nieuwkoop.
Bölkow Bo-105CB staat geparkeerd op de schaatsbaan in Sarajevo.
[Ingesloten foto van BeeldBank NIMH. Klik op de foto voor bestel-informatie]
Bo-105 helikopter (registratie B-37, 299 Sqn), in witte United Nations uitmonstering voor dienst in Bosnië.
Bo-105 helikopter B-37 in witte United Nations uitmonstering voor dienst in Bosnië.
[Ingesloten foto van BeeldBank NIMH. Klik op de foto voor bestel-informatie]
Een Bölkow Bo-105 vliegt boven de heide.
Een Bölkow Bo-105 vliegt boven de heide.
[Ingesloten foto van BeeldBank NIMH. Klik op de foto voor bestel-informatie]

 

1995 IFOR, Albanië

Medio december 1995 werd het Dayton akkoord getekend. Dit betekende een eind aan de vijandelijkheden in Bosnië-Herzegowina.
Om het vredesproces te bewerkstelligen werd door de VN een implementatie-macht opgericht: IFOR (Implementation Force), welke na een jaar werd opgevolgd door een kleinere SFOR (Stabilization Force)

N96 01 11

Bolkow B-105CB B-49?, voorzien van IFOR-kenmerken, gefotografeerd op static show tijdens Open Dag Luchtmacht, juli 1996 op vliegbasis Twenthe.

 

Een Bölkow Bo-105 CB helikopter van de Kon. Luchtmacht wordt geprepareerd voor een taak t.b.v. de implementatiemacht IFOR in het voormalige Joegoslavië.
Een Bölkow Bo-105 CB helikopter van de Kon. Luchtmacht wordt geprepareerd voor een taak t.b.v. de implementatiemacht IFOR in het voormalige Joegoslavië.
[Ingesloten foto van BeeldBank NIMH. Klik op de foto voor bestel-informatie]

 

1999 KFOR, Albanië

In 1999 werden nogmaals vier toestellen uitgezonden, ditmaal naar Farke in Albanië gestuurd als toevoeging aan de reeds gedetacheerde Chinooks van 298 squadron, die daar waren in het kader van de VN-missie KFOR, de internationale strijdmacht voor Kosovo.
In november 1999 werden ze overgeplaatst naar een nieuwe thuisbasis bij de plaats Toplicane. Deze basis werd daar samen met de Duitse Bundeswehr gebouwd en in gebruik genomen.

N00 01 12

Bolkow B-105CB B-39, voorzien van KFOR kenmerken, gefotografeerd op static show tijdens Open Dag Luchtmacht, september 2000 op vliegbasis Volkel.

 

Een Bölkow Bo-105 met beschildering KFOR vliegt boven het platform.
Een Bölkow Bo-105 met beschildering KFOR vliegt boven het platform.
[Ingesloten foto van BeeldBank NIMH. Klik op de foto voor bestel-informatie]

 

Op 3 december 1999 kwam in de buurt van de grens van Kosovo en Albanië één van de uitgezonden Bolkows (B-37) tijdens het uitvoeren van een missie in aanraking met een aantal hoogspanningskabels. Het gevolg was dat alle elektrische bekabeling doorbrandde en het ogenschijnlijk onbeschadigde toestel niet meer te repareren was. Het toestel is vervolgens overgedragen aan het toenmalige Militaire Luchtvaart Museum te Soesterberg.

 


Registratie
Registratie
Constr. nr.
Constr. nr.
Datum in dienst
Datum in dienst
Datum uit dienst
Datum uit dienst
Opmerkingen
Opmerkingen
B-37 S-237 01-03-1979 01-03-2002 Bo105CB-4;
Ex KMSL;
Ongeval in Albanië en buiten dienst gesteld.
Naar Militaire Luchtvaart Museum;
B-38 S-238 01-08-1979 01-04-2000 Bo105CB
B-39 S-239 01-08-1979   In 1996 gemodificeerd tot Bo105CB4 i.v.m. inzet in Bosnië
B-40 S-240 01-08-1979   Bo105CB-4
B-41 S-241 01-08-1979   Bo105CB-4
B-42 S-242 01-08-1979   Bo105CB
B-43 S-243 01-08-1979 01-07-1999 Bo105CB
B-44 S-244 01-08-1979   Bo105CB;
Bij DMVS uitgerust met Flare dispensers.
B-45 S-245 01-08-1979 16-06-1994 Bo105CB
B-46 S-246 01-08-1979 03-02-1992 Bo105CB;
Verbrand ten gevolge van terroristische aanslag.
B-47 S-247 01-08-1979   Bo105CB
B-48 S-248 01-08-1979   Bo105CB
B-63 S-263 01-08-1976   Bo105CB
B-64 S-264 01-08-1976   Bo105CB
B-65 S-265 01-08-1976 02-10-1985 Bo105CB
B-66 S-266 01-08-1976   Bo105CB
B-67 S-267 01-08-1979 01-03-2002 Bo105CB
B-68 S-268 01-08-1976   Bo105CB
B-69 S-269 01-08-1976   Bo105CB
B-70 S-270 01-08-1976 01-02-1999 Bo105CB
B-71 S-271 01-08-1976 01-05-1999 Bo105CB
B-72 S-272 01-08-1976 01-04-2000 Bo105CB
B-73 S-273 01-08-1976 11-10-1978

Bo105CB;

Startongeval op Soesterberg; Afgeschreven.

B-74 S-274 01-08-1976 01-02-1999 Bo105CB
B-75 S-275 01-08-1976   Bo105CB
B-76 S-276 01-08-1976   Bo105CB
B-77 S-277 01-08-1976 01-07-2001 Bo105CB
B-78 S-278 01-08-1976   Bo105CB4
B-79 S-279 01-08-1976 01-03-2002 Bo105CB
B-80 S-280 01-08-1976   Bo105CB;
Bij DMVS uitgerust met Flare dispensers.
B-83 S-83 01-12-1982 01-04-2000 Bo105CB

 


Schaal 1/72

Bouwpakketten

  • Airfix
  • A Model
    • Kit 72255: Bolkow Bo105 [Extended Fuselage]
    • Kit 72259: Bolkow Bo105P Military [original fuselage]
  • Top Gun
    • Kit K014: Bolkow Bo105CBS HKP9b (Swedish Version) [Extended Fuselage]

 

Twee modellen van de Airfix Bo-105, gebouwd in 2014.  

IMG 0005 IMG 0006 IMG 0002 IMG 0003 IMG 0004 IMG 0007 IMG 0008

 

MBB BO 105CD AKleijn
Een model van een MBB B-105CB, gebouwd door Adri Kleijn.
MBB BO 105C UN AKleijn
Een model van een MBB B-105CB in wit UN schema, gebouwd door Adri Kleijn.

 

Modelling add-on

  • --
    • Set -: -

Decals

  • --
    • Set -: --

Schaal 1/48

Bouwpakketten

  • Fujimi
    • Kit V-06: Bolkow Bo105 PAG1/M (Luftwaffe & KLu)
  • Italeri
    • Kit 342742: Bolkow Bo105/PAH1
  • Esci
    • Kit 404055: Bo105 Rijkspolitie
    • Kit H-2389: Bolkow Bo105 PAG1/M (Luftwaffe & KLu)

Modelling add-on

  • --
    • Set -: -

Decals

  • --
    • Set -: --

 


SchemaKleurnaamFS-nummerBS-nummerHumbrolXtraColorVallejo Model ColorVallejo Model AirHataka
Standaard #1Geheel Legergroen   6014   X251 - - ~193
Binnenzijde romp Wit     34   70.951   ~043
Latere Bo-105c interieur: Legergroen (camouflagegroen) en mat Grafietgrijs console, Nevelgrijs (anodiseergrijs) controls en dark grey achterzijde cabine
Standaard #2Geheel Legergroen   6014   X251     ~193
Zwart   9005 85       ~041
 
Standaard #3Geheel Lederbruin   8027 170   70.871 71.249 ~188
Teerzwart   9021       71.251 ~125
Bronsgroen   6031 116 X116 70.893 71.016 ~152
Interieur Grijs     128 X135      
 
Speciaal schema #1UN-Missie: B-37; B-39; B-40; B41; B-79 Geheel Wit   9010 130   70.820   ~041

Voor een uitgebreide conversietabel met zeer veel kleur- en verfsystemen, zie www.paint4models.com

MBB Bo-105C in het afleverschema.
MBB Bo-105C in het afleverschema. Aanvankelijk was het interieur deels wit!
MBB Bo-105C in het tweede schema.
Schema 2: Het zogenaamde 2KVP (Tweekleurig VlekkenPatroon)op een MBB Bo-105C.
Kleurenschema Westland SH-14B Lynx.
Schema 3: het zogenaamde 3KVP op een MBB Bo-105C.
MBB Bo-105C in het UN schema.
MBB Bo-105C in het witte UN schema.
Kleurenschema Westland SH-14B Lynx.
MBB Bo-105C in het displayschema, gevoerd in 1988 o.a. tijdens Open Dag KLu 75 jaar.
MBB Bo-105C in het UN schema.
MBB Bo-105C in een displayschema gevoerd tijdens een Open Dag in ......
Kleurenschema Westland SH-14B Lynx.
MBB Bo-105C B-77 in jubileumbeschildering i.v.m. 25 jaar Bo-105C in Nederland.
MBB Bo-105C in het UN schema.
MBB Bo-105C B-77 in jubileumbeschildering i.v.m. 45 jaar 299 squadron.

 


Literatuur.

AVIA: 34e jaargang nummer 10: Bolkow 105: Helikopter met veel nieuwigheden   Pag. 326 - 327 1975 Uitgevers Wyt, Rotterdam
AVIA: 34e jaargang nummer 11: Foto van Bolkow Bo-105C B-37 (kleur)   Pag. 360 - 1975 Uitgevers Wyt, Rotterdam
Dutch Military Aviation 1945-1978 Paul A. Jackson Pag. 45; 92 1978 Uitgever: Midland Countries Publications, Leicester
Nederlandse Militaire Luchtvaart in Beeld. deel 2 Hugo Hooftman Pag. 146 - 147 1978 Uitgever: Europese Bibliotheek, Zaltbommel
Squadrons van de Koninklijke Luchtmacht Willem Helfferich Pag. 57 1983 Uitgever: Unieboek b.v., Houten
Koninklijke Luchtmacht 70 C. van der Velden & E. Ragas Pag. 23 1983 Uitgever: AMBooks, Bromley, Kent
Van Luchtvaartafdeling tot Koninklijke Luchtmacht 75 jaar Militaire Luchtvaart in Nederland Koos van de Berg Pag. 56   Uitgever: Rebo Produkties, Sassenheim
KLu Vliegtuigen: De vliegtuigen van de Koninklijke Luchtmacht vanaf 1913 Wim Schoenmaker & Thijs Postma Pag. 146 1987 Uitgeverij De Alk, Alkmaar
Squadrons van de Koninklijke Luchtmacht (derde herzien druk) Willem Helfferich Pag. 40 - 1994 Uitgevers Wyt, Rotterdam
Luchtvaartwereld; 4e jaargang nummer 7/8: MBB Helikopters Fred Bachofner Pag. 207 - 210 1987 Uitgeverij Ten Brink, Meppel
Luchtvaartwereld; 4e jaargang nummer 6: MBB Helikopters Fred Bachofner Pag. 174 - 178 1987 Uitgeverij Ten Brink, Meppel

 

Websites.

--