Dutch Modelling and Aviation

Hoofdmenu

In Memoriam

Klaas Willem Jonker
(Wilko)
† 30 april 2018

Op maandag 30 april 2018 is Wilko Jonker na een lang ziekbed overleden op de leeftijd van 58 jaar. Hij laat een vrouw en twee kinderen achter. De Nederlandse militaire lichtvaart en plastic modelbouw waren zijn hobby en op deze website heeft hij alle kennis die hij in de vele jaren daarover heeft verzameld gedeeld. Zijn hobby heeft hem tot in de laatste week van zijn leven af kunnen leiden van de voortwoekerende ziekte in zijn lijf. De contacten met andere hobbyisten waren een belangrijke steun voor hem.

Fokker D.XXI

Gegevens
Hits: 22871

Artikelindex

Historie

De Fokker D.XX1 werd ontwikkeld naar aanleiding van een aanvraag in mei 1934 van het ML-KNIL voor een vervanger van de Curtiss Hawk.
Het moest een relatief eenvoudig toestel zijn, gezien de omstandigheden in het toenmalige Nederlands-Indië: een vast onderstel; gemengde bouw van gedeeltelijk staalbuis met linnen bekleed; deels lichtmetaal en een houten vleugel (zoals Fokker toentertijd toepaste) en een vaste 12,7  mm mitrailleur in de romp plus twee (zowel in hoogte als zijwaarts) verstelbare 7,62 mm in de vleugels. Verder moest het toestel een lichte bommenlast mee kunnen nemen.
Voor medio september 1934 moest een ontwerp worden ingediend

.Fokker diende een tweetal ontwerpen in: de D.XIX, afgeleid van de Fokker D.XVII en een laagdekker, ontwerp 112. Beiden met de Rolls Royce Kestrel IV als krachtbron.
Bij ontwerp 112 kon ook een stermotor worden toegepast.

De ML-KNIL koos uiteindelijk ontwerp 112, dat vanaf november 1934 als D.XXI werd aangeduid. Als motor werd in april 1935 de Bristol Mercury VIS stermotor geselecteerd..
Het prototype met rompnummer 541, was in februari 1936 gereed en maakte, met de ML-registratie FD-322 op 27 februari 1936 de eerste vlucht.
Inmiddels was binnen de ML-KNIL verandering van inzichten in de opbouw tot stand gekomen en had men een zogenoemde slagluchtmacht voor ogen, bestaande uit snelle tweemotorige bommenwerpers. Hiervoor werd de Martin Model 139 aangeschaft en was er geen geld meer voor de aanschaf van jachtvliegtuigen.
Het ministerie van koloniën bood de D.XXI toen aan aan Defensie, die aanvankelijk geen interesse had. In het najaar van 1936 werd, mede door de intussen opgelopen spanningen, de D.XXI toch weer in de belangstelling. In het voorjaar had Fokker inmiddels al wat exportorders ontvangen van Finland, die later tevens licentierechten kocht. De Finse versie had een steviger en dikker onderstel in verband met het gebruik van landings-skis in de winter. De Finse staatsfabriek bouwde nog 90 stuks, met onder meer de Pratt & Whitney Wasp.
Denemarken plaatste in 1938 een bestelling voor twee stuks en bouwde nog toen stuk in licentie. Deze toestellen hadden ook de stevig, dikkere landingspoten van de Finse uitvoering. Spanje sloot eveneens een licentieovereenkomst voor 50 stuks, waarvan er echter maar één gebouwd werd.

In 1937 - 1938 bood Fokker een verdere ontwikkeling aan als ontwerp 150 met een Bristol Hercules motor van 1375 pk en ontwerp 151 met een Roll Royce Merlin II van 1050 pk of een Daimler Benz DB 600H van 1090 pk. Geen van beide ontwerpen is echter verder gekomen dan de tekentafel.

 

Technische gegevens Fokker D.XXI LVA
Afmetingen:
Lengte: 8,22 m Spanwijdte: 11 m
Hoogte: 2,95 m Vleugeloppervlak: 16,2 m2
Gewichten:
Gewicht (Leeg): 1450 kg Max. start gewicht: 2050 kg
Prestaties:
Kruissnelheid: - km/u Max. snelheid: 480 km/u
Stijgsnelheid - m/min    
Plafond: 11000 m Vliegbereik: 950 km
Overigen:
Motortype: Eén Bristol Mercury VIII van 830 pk
Bemanning: Eén vlieger
Bewapening: Vier Browning M-36 7.9 mm mitrailleurs

 


Gebruik bij LVA en ML-KNIL.

ML-KNIL

Na de eerste vluchten door de fabriek werd het toestel uitgebreid getest door de ML en door de RSL (RijkStudiedienst voor de Luchtvaart). De tweebladige propeller werd vervangen door een driebladige Ratier propeller.
Tussen eind november 1936 en medio januari 1937 werd het toestel door de LVA te Soesterberg beproefd.
Waarschijnlijk in januari 1937 is het toestel naar Indië verscheept, waar het op 16 april 1937 de eerste vluchtmaakte vanaf Andir.
De KNIL-vliegers waren niet bijster enthousiast over het toestel en ook traden veel storingen op.
Onduidelijk is wat er uiteindelijk met het toestel is gebeurd; bronnen stellen dat het in 1941 is gesloopt; andere bronnen stellen dat het tijdens een bombardement in februari 1942 op Kalidjati werd vernield.

LVA

Mede door de prioriteit voor lesvliegtuigen en luchtkruisers en ook door de relatief geringe snelheidswinst (maximum snelheid 411 km/u) ten opzichte van de D.XVII (maximum snelheid 370 km/u) toonde de LVA weinig interesse in de D.XXI.
Mede onder invloed van de buitenlandse orders werd door het LVB (Luchtvaartbedrijf (zeg maar de materieeldienst) toch besloten de D.XXI in overweging te nemen, wel diende er een aantal wijzigingen ten aanzien van het prototype te worden doorgevoerd, zodat het toestel uiteindelijk veel overeenkwam met de Finse versie.
De prestaties waren toen niet conform de eisen van een luchtverdedigingsjager, maar wel voldoende voor bescherming van verkenners en aanvallen van gronddoelen, zodat hiervoor eind december 1936 36 stuks werden besteld.
Men had toen nog het idee om voor de luchtverdediging modernere, snellere toestellen aan te kunnen schaffen. De Hawker Hurricane was toen één van de kandidaten, maar uiteindelijk werden in 1939 voor dit doel een serie Koolhoven Fk.58's besteld, die echter nooit zijn afgeleverd.
Als motor was de Bristol Mercury VIII van 830 pk geselecteerd, terwijl de bewapening bestond uit vier vast mitrailleurs in de vleugel, die buiten de schroefcirkel schoten.
het eerste toestel 212, maakte de eerste vlucht op 26 mei 1938 en werd, na beproeving, op 22 juli 1938 officieel overgedragen.
De D.XXI was nog uitgerust met verouderde lijnvizieren, maar wel waren er modernere Revi reflexvizieren besteld, die echter door de inval niet meer zijn afgeleverd
Najaar 1939 kwam de radio-uitrusting beschikbaar, maar door de trage aflevering en problemen waren in mei 1940 niet alle toestellen van radio voorzien.

 


Fokker D.XXI

 

 


Registratie
Registratie
 Constr. nr.
Constr. nr.
 Datum in dienst
Datum in dienst
 Datum uit dienst
Datum uit dienst
 Opmerkingen
Opmerkingen
212 5485 12-08-1938 14-05-1940 Eerste vlucht op 26-05-1938.
Was in mei 1940 voorzien van radio en stond gestationeerd op Ypenburg.
Maakte zes oorlogsvluchten en is bij de capitulatie op Schiphol verbrand.
213 5486 12-08-1938 11-05-1940 Eerste vlucht op 12-07-1938;
Neergeschoten bij Waddinxveen
214 5487 12-08-1938 10-05-1940 Eerste vlucht op 09-08-1938.
Stond in mei 1940 op De Kooy en bij bombardement in de middag van 10 Mei 1940 vernield.
215 5488 26-08-1938 10-05-1940 23-08-1938 eerste vlucht.
Op 10-05-1940 noodlanding op strand bij Kijkduin en daar bij luchtaanval vernield.
216 5489 26-08-1938 10-05-1940 23-08-1938 eerste vlucht.
Neergeschoten bij Den Deijl.
217 5490 09-09-1938 14-05-1940 Op 01-09-1938 eerste vlucht.
Op 10-05-1940 noodlanding op Ockenburg.
Buitgemaakt door de Duitsers en op 15-05-1940 beproefd op Rechlin
218 5491 09-09-1938 12-05-1940 05-09-1938 eerste vlucht.
Op 12-05-1940 landingsongeval op Buiksloot. 
219 5492 16-09-1938 14-05-1940  4-09-1938 eerste vlucht.
In brand gestoken op Schiphol
220 5493 29-09-1938 14-05-1940 22-09-1938 eerste vlucht.
14-05-1940 buitgemaakt.
221 5494 30-09-1938 14-05-1940 29-09-1938 eerste vlucht.
In brand gestoken op Schiphol
222 5495 03-10-1938 10-05-1940 01-10-1938 eerste vlucht.
Neergeschoten bij Monster
223 5496 09-10-1938 ? 10-05-1940 07-10-1938 eerste vlucht.
Neergeschoten bij Wassenaarse Slag.
224 5497 12-10-1938 14-05-1940 10-10-1938 eerste vlucht.
In brand gestoken op Schiphol
225 5498 11-11-1938 10-05-1940 20-10-1938 eerste vlucht.
Neergeschoten bij Ouderkerk aan de IJssel (?) 
226 5499 11-11-1938 14-05-1940 28-10-1938 eerste vlucht.
vernield op De Vlijt
227 5500 11-11-1938 14-05-1940 05-11-1938 eerste vlucht.
Mei 1940 niet operationeel en op 14-05-1940 buitgemaakt.
Stond later in 1940 met Franse kentekens tentoongesteld in Waren (Müritz)
228 5501 11-11-1938 10-05-1940 08-11-1938 eerste vlucht.
10-05-1940 geland te Ockenburg en daar buitgemaakt
229 5502 12-11-1938 11-05-1940 11-11-1938 eerste vlucht.
Neergeschoten bij Nieuwkoop. Wrak geboren in juli 1993 en tentoongesteld in Crash museum te Aalsmeerderbrug.
230 5503 12-01-1939 14-05-1940 03-01-1939 eerste vlucht.
In mei 1940 niet operationeel en buitgemaakt.
231 5504 17-01-1939 14-05-1940 03-01-1939 eerste vlucht.
Buitgemaakt en op 16-10-1940 neergestort bij FlugLehrerschule der Luftwaffe te Brandenburg-Briest
232 5505 12-01-1939 14-05-1940 07-01-1939 eerste vlucht.
In mei 1940 niet operationeel en buitgemaakt.
233 5506 12-01-1939 14-05-1940 05-01-1939 eerste vlucht.
Op 10-05-1940 beschadigd bij luchtaanval op De Kooij, waarschijnlijk buitgemaakt.
234 5507 17-01-1939 10-05-1940 07-01-1939 eerste vlucht.
Op 10-05-1940 vernield bij luchtaanval op De Kooij
235 5508 18-02-1939 14-05-1940 23-01-1939 eerste vlucht.
In brand gestoken op Schiphol.
236 5509 18-02-1939 14-05-1940 25-01-1939 eerste vlucht.
Op 14-05-1940 noodlanding bij Vleuten en in brand gestoken.
237 5510 18-02-1939 22-11-1939 09-02-1939 eerste vlucht.
Verongelukt bij Hillegersberg.
238 5511 18-02-1939 10-05-1940 15-02-1939 eerste vlucht.
Neergeschoten bij Rotterdam
239 5512 14-03-1939 10-05-1940 07-03-1939 eerste vlucht.
Op 10-05-1940 wegens zware gevechtsschade afgeschreven en op 14-05-1940 op Schiphol in brand gestoken.
240 5513 14-03-1939 14-05-1940 09-03-1939 eerste vlucht.
Op Schiphol in brand gestoken.
241 5514 14-03-1939 10-05-1940 10-03-1939 eerste vlucht.
Neergeschoten in de landing.
242 5515 23-03-1939 14-051940 16-03-1939 eerste vlucht.
Op Schiphol in brand gestoken.
243 5516 23-03-1939 14-05-1940 18-03-1939 eerste vlucht.
Op Schiphol in brand gestoken.
244 5517 03-04-1939 14-05-1940 29-03-1939 eerste vlucht.
Op Schiphol in brand gestoken.
245 5518 05-04-1939 14-05-1940 03-04-1939 eerste vlucht.
Noodlanding bij Zwaagdijk en buitgemaakt.
246 5519 11-04-1939 10-05-1940 09-04-1939 eerste vlucht.
neergeschoten bij Pijnacker.
247 5520 09-09-1939 10-05-1940 01-03-1939 gereed.
Vernield in grondgevecht op Ypenburg
 
FD-322  5416 01-1937  1942 27-02-1936 eerste vlucht.
Toestel was besteld door ML-KNIL;
In januari 1937 verscheept naar Nederlands Oost-Indië. Op 16-04-1937 eerste vlucht vanaf Andir.
In 1941 of 1942 gesloopt of vernield bij Japanse aanval.

 


Schaal 1/72

Bouwpakketten

  • CMR
    • Kit 5076: Fokker D21 Finnish Pratt and Whitney Version
    • Kit 5092: Fokker D21 Finnish Bristol Mercury Version
  • Frog/Novo
    • Kit F223 / -: (eén van) de eerste en oudste Fokker D.XXI kits
  • MPM
    • Kit 72517: Fokker D.XXI "Dutch Defender" de beste Fokker D.XXI (Mercury version) kit die momenteel verkrijgbaar is.
    • Kit 72571: Fokker D.XXI "Dutch Patrol" Hi-tech.
    • Kit 72544: Deense Fokker D.XXI.
    • Kit 72520/72526: Finse versies van de Fokker D.XXI.
  • Matchbox/Pioneer2/PM
    • Kit ../ PM201 / 201: Fokker D.XXI
  • SIGA
    • Kit 72004: Fokker D.XXI in feite de oude Frog kit
  • Special Hobby
    • Kit SH72113/SH72116/SH72189: Verschillende (Finse) Wasp uitvoeringen van de Fokker D.XXI

 

Fokker D.XXI-IMG_2499

Een model van een Fokker D.XXI, in beschildering voor september 1939
Het gebruikte model is van MPM

Fokker D.XXI-IMG_2500

 

Fokker D.XXI-IMG_2497

Een model van een Fokker D.XXI, in beschildering van na september 1939
Het gebruikte model is van MPM

Fokker D.XXI-IMG_2498

 

Modelling add-on

  • Vector Resin
    • Set 72001: Resin Bristol Mercury/Pegasus
  • Aeroclub
    • Set E071: Bristol Mercury (Bristol Blenheim)
    • Set E078: Bristol Mercury with Townend Ring
    • Set E083: Bristol Mercury with Cowl (Blenheim, Lysander)
  • Kora Models
    • Set KC7260: Fokker D.XXI Shvetsov M-25 engine (Spanish AF part II)
    • Set KC7259: Fokker D.XXI Bristol Mercury engine (Spanish AF part I)
    • Set KC7270: Fokker DXXI Mercury (Luftwaffe service)
    • Set KC7268: Fokker DXXI Mercury (Dutch service part I)
    • Set KC7269: Fokker DXXI Mercury (Dutch service part II)
    • Set KC7267 : Fokker DXXI Mercury (Dutch and Japanese service)
    • Set ds7259: Interior set for Fokker DXXI in Dutch service (MPM)
    • Set ds7255: Interior set for Fokker DXXI in Danish service (MPM)
    • Set ds7237: Mercury engine for Fokker DXXI in Finnish service (MPM)
    • Set ds7241: Wasp engine for Fokker DXXI in Finnish service (MPM)
    • Set ds7240: Interior set for Wasp engined Fokker DXXI in Finnish service (MPM)
    • Set ds7236: Interior set for Mercury engined Fokker DXXI in Finnish service (MPM)
    • Set ds7243: Undercarriage correction set for Fokker DXXI Danish service (MPM)
    • Set ds7242: Undercarriage correction set for Fokker DXXI Wasp engine-Finnish service (MPM)
    • Set ds7239: Ski undercarriage correction set for Fokker DXXI Finnish service (MPM)
    • Set ds7238: Undercarriage correction set for Fokker DXXI Mercury engine-Finnish service (MPM)
    • Set ds7260: Engine set for Fokker DXXI in Dutch service (MPM)
    • Set ds7256: Engine set for Fokker DXXI in Danish service (MPM)

Decals

  • TechMod
    • Set 72058:Set decals voor drie LVA toestellen en één Finse D.XXI.
  • Dutch Decal
    • Set 72030: decals voor verschillende toestellen zoals 't D.XXI prototype en een LVA toestel.
  • Print Scale
    • Set 72-123: Fokker D.XXI (Spanish AF, LVa, Danish AF, Finnish AF, Luftwaffe)

Schaal 1/48

Bouwpakketten

  • Classic Airframe
    • Kit CF4150: Nederlandse uitvoering
    • Kit CF4153: Deense uitvoering
  • Special Hobby
    • Kit SH48078: Fokker D.XXI "3 sarja with Mercury Engine`
    • Kit SH48073: Fokker D.XXI "4 sarja with Wasp Junior Engine`
    • Kit SH48124: Fokker DXXI. 3.sarja and 4.sarja over Finland (Combo kit)

Modelling add-on

  • Vector resin
    • Set 48-028: Pratt and Whitney R1535

Decals

  • Dutch Decal
    • Set 48055: decals voor verschillende toestellen zoals Fokker D.XXI, Fokker D.XXIII, Dornier Do215 .

 


Het prototype, FD-322, was besteld door het ML-KNIL en had dus ook een kleurenschema conform de toen gevoerde eisen.
De romp en vleugels waren geheel khaki (dezelfde kleur als het Khaki van de LVA), terwijl de hoogte roeren en het horizontale stabilo aluminiumkleurig waren.

De toestellen voor de LVA werden voorzien van een in 1938 ingevoerd camouflagepatroon van donkerbruin, donkergroen en beige.

Het donkerbruin werd eerst aangebracht en daaroverheen, aan de bovenzijde een patroon van donkergroen en beige. Het patroon was in principe voor alle toestellen gelijk, maar in de praktijk verschilde deze tussen de individuele toestellen.

Verder was er voor de eerste en de laatste achttien toestellen nog een opvallend verschil, in die zin dat bij de ene serie het beige en groen ten opzicht van de andere serie verwisseld waren.

Vanaf 1921 werd de rood-wit-blauwe rozet plus een rood-wit-blauw richtingsroer, ingevoerd als nationaliteitskenmerk voor Nederlandse militaire vliegtuigen. Daar er geen duidelijke richtlijnen waren traden er nogal wat verschillen op in toepassing van de kenmerken.

In 1932 werd deze lacune aangevuld en werden duidelijk richtlijnen gegeven omtrent afmetingen, stand, positie en te gebruiken kleuren.

Schema Kleurnaam FS-nummer Humbrol XtraColor WEM Vallejo Model Color Vallejo Model Air
Standaard #1 Bovenzijde LVA Camouflage Bruin 20059     AC D02 70.985  
LVA Camouflage Beige 26360 168 X-16 AC D01    
LVA Camouflage Groen 24077 172 X-223 AC D03 70.979?  
Onderzijde LVA Camouflage Bruin 20059     AC D02 70.985  
Fokker D.XXI F.D.322 ML-KNIL
Standaard #1 Romp en vleugels LVA Khaki   29? / 155? x2? /x251? AC D04 70.921? / 70.887  
Bovenzijde stabilo en hoogteroeren Aluminium Dope   191 / 56 X216   70.864  

Voor een uitgebreide conversietabel met zeer veel kleur- en verfsystemen, zie www.paint4models.com

 

Fokker D.XXI LVA

Fokker DXXI-1A-SMALL
Fokker D.XXI in het afleverschema..
Fokker DXXI-1B-SMALL
Fokker D.XXI in het afleverschema, patroon hoge serie registraties.
Fokker DXXI 2A SMALL
Fokker D.XXI vanaf 1938 met donkerbruin overschilderd richtingsroer.
Fokker DXXI-2B-SMALL
Fokker D.XXI vanaf 1938 met donkerbruin overschilderd richtingsroer (het camouflage-patroon van hogere serienummers).
Fokker DXXI 3A SMALL
Fokker D.XXI vanaf september 1939 rozet vervangen door oranje driehoeken en een oranje richtingsroer.

 

Fokker D.XXI Ml-KNIL

Fokker DXXI FD322 SMALL
Fokker D.XXI (prototype gebouwd voor ML-KNIL).

 


Literatuur.

AVIA: 32e jaargang nummer 8: Vliegtuig-Informatie: Fokker D.XXI (Deel 2) F. Zandvliet Pag. 281 1973 Uitgevers Wyt, Rotterdam
AVIA: 32e jaargang nummer 10: Lezers schrijven: Fokker D.XXI Frits Gerdessen Pag. 368 1973 Uitgevers Wyt, Rotterdam
Nederlandse Militaire Luchtvaart in Beeld. deel 1. Hugo Hooftman Pag. 150 - 152 1977 Uitgever: Europese Bibliotheek, Zaltbommel
Nederlandse Vliegtuig-Encyclopedie No. 5 Fokker D-XXI Hugo Hooftman Pag. 1978 COCKPIT-uitgeverij, Bennekom
Fokker, Bouwer aan de wereldluchtvaart Thijs Postma Pag. 102 - 103 1979 Uitgever: Unieboek b.v., Houten
Militaire Luchtvaart in Nederlandsch-Indië in beeld, Deel 2 Hugo Hooftman Pag. 1 1981 Uitgever: Europese Bibliotheek, Zaltbommel
Fokker,-vliegtuigen voor de Militaire Luchtvaart   Pag. 13 1982  
AVIA;43e jaargang nummer 6: De laatste demonstratie van de eerste Ja.Va H.J. van Overvest Pag. 188 - 191 1984 Uitgevers Wyt, Rotterdam
40 Jaar luchtvaart in Indië Gerard Casius & Thijs Postma Pag. 36 1986 Uitgeverij De Alk, Alkmaar
KLu Vliegtuigen: De vliegtuigen van de Koninklijke Luchtmacht vanaf 1913 Wim Schoenmaker & Thijs Postma Pag. 54 1987 Uitgeverij De Alk, Alkmaar
Modelbouw in Plastic jaargang 16, nummer 2: De Fokker D.XXI van de LA-KNIL Max Schep Pag. 40 - 42 1987 Uitgever: I.P.M.S. Nederland, Nederland
Nederlandse Militaire Luchtvaart VI: Fokker D.XXI Frits Gerdessen - 1988 Uitgever: St. Vrienden v.h. Mil. Luchtv. Museum, Soesterberg
Nederlandse Militaire Luchtvaart VI: Fokker D.XXI (deel 2) Frits Gerdessen - 1991 Uitgever: St. Vrienden v.h. Mil. Luchtv. Museum, Soesterberg
Luchtvaart; 10e jaargang nummer 11: Fokker D.XXI: De laatste operationele Fokkerjager Hans Heerkens Pag. 415 - 421 1993 Uitgeverij Helmond, Helmond
Squadrons van de Koninklijke Luchtmacht (derde herziene druk) Willem Helfferich Pag. 17 - 19 1994 Uitgevers Wyt, Rotterdam
Fokker, D.XXI History, camouflage and markings Frits Gerdessen & Luc Boerman - 2007 Uitgever: Dutch Profile, Zwammerdam
Fokker, D.21 Jachtvliegtuig 1936 - 1940 Peter de Jong - 2012 Uitgever: Violaero, Emmen
         
Onderstaand boek heb ik niet in mijn bibliotheek: maar is voor de liefhebbers iinteressant.
Fokker D.XXI: Hét jachtvliegtuig van de Nederlandse Militaire Luchtvaart van 1938-1940 in betrouwbare tekeningen Reynout Siertsema     http://beeldinboek.nl/

 

Websites.

--

 

 

Language Switcher

Meest gelezen